Bezdomność dzieci jest zjawiskiem przede wszystkim niepokojącym[1]. Jako zagadnienie społeczne, sama bezdomność, najczęściej postrzegana jest jako problem dotykający osoby około pięćdziesiątego roku życia; częściej mężczyzn aniżeli kobiety. Gdy poruszany jest w kontekście dzieci, natrafia nie tylko na barierę związaną z akceptacją możliwości istnienia takiego zjawiska, ale też wiarygodności danych odnoszących się do skali i zakresu takiej bezdomności. Celem niniejszego opracowania jest prezentacja danych liczbowych potwierdzających istnienie oraz wskazujących na skalę zjawiska bezdomności dzieci i młodzieży w Polsce na podstawie wyników Narodowego Spisu Powszechnego Ludności i Mieszkań przeprowadzonego w roku 2011[2].
Niniejszy artykuł powstał jako jeden z elementów międzynarodowego projektu badawczego pn. „A study relating to children rough sleepers who are runaways & homeless and victimes of sexual exploitation/abuse & other violence on the streets and development of knowledge transfer activities that improve services and policies to support & protect these vulnerable children” realizowanego przez Stowarzyszenie „Centrum Wspierania Edukacji i Przedsiębiorczości” w Rzeszowie wspólnie z partnerami z dziewięciu krajów europejskich w ramach programu Daphne III pod kierunkiem Uniwersytetu w Wolverhampton (Wielka Brytania).
Główny Urząd Statystyczny na podstawie cyklicznie realizowanych spisów ludności udostępnia dane umożliwiające poznanie skali zjawiska bezdomności, w tym także tej, która dotyka dzieci i młodzież. Z wyników Narodowego Spisu Powszechnego wynika, iż liczba osób bezdomnych wyniosła 25 773 osoby[3]. Do tzw. I kategorii osób bezdomnych zaliczonych zostało 9 789 osób, zaś do kategorii II – 15 984 osoby[4]. Prezentowane dane zostały opracowane w różnorodnych przekrojach, co pozwala na porównanie niektórych aspektów bezdomności dotykającej dzieci. Również użyteczne w omawianych tabelach wynikowych jest przywołanie wyników spisu z roku 2002. Odnosząc się do liczby osób korzystających ze schronisk dla bezdomnych oraz noclegowni, przebywało w nich łącznie 11 851 osób, spośród których 630 osób stanowiło dzieci i młodzież do 19 roku życia[5]. Wśród osób należących do I kategorii bezdomnych, w grupie dzieci i młodzieży było 150 osób (1,53% ogółu osób bezdomnych), z czego 80 osób stanowili mężczyźni, zaś 70 osób – kobiety. Warto zauważyć, że mimo porównywalnej liczby osób bezdomnych do 19 roku życia, dzieci i młodzież płci męskiej stanowiła ogółem 0,96% całej populacji bezdomnych mężczyzn, ale już młode kobiety do 19 roku życia stanowiły aż 4,55% całej populacji bezdomnych kobiet (Tabela 1).
Tabela 1. Liczba dzieci bezdomnych I oraz II kategorii w odniesieniu do osób ogółem w roku 2011.
Wśród tych 150 osób poniżej 19 roku życia, 7 stanowiły osoby, których bezdomność trwała do 3 miesięcy włącznie, 20 z nich było osobami z okresem bezdomności do roku, 34 osoby były dotknięte tym problemem w okresie od 2 do 3 lat, 46 z nich trwało w bezdomności do 8 lat, 12 osób z bezdomnością borykało się więcej niż 8 lat, zaś w stosunku do 31 z nich nie udało się określić długości trwania bezdomności. Szczegółowe dane w podziale na płeć prezentuje Wykres 1.
Wykres 1. Liczba dzieci i młodzieży do 19 roku życia ze względu na czas trwania w bezdomności w roku 2011.
Warto zwrócić uwagę, że liczba dzieci trwających w bezdomności wzrasta wraz ze wzrostem liczby lat w jakich pozostają one bez domu. Stan ten utrzymuje się do okresu trwania bezdomności do lat ośmiu. W przypadku dzieci i młodzież pozostających w bezdomności powyżej ośmiu lat, liczba ich spada o 2/3 w stosunku do poprzedniej grupy (tj. dzieci trwających w bezdomności od 4 do 8 lat). Wytłumaczeniem dla tego zjawiska może być komentarz zawarty we wstępnym raporcie przygotowanym po spisie, w którym stwierdza się, iż: „liczba spisanych dzieci do lat 17 wyraźnie wskazuje, że rośnie liczba bezdomnych rodzin”[6]. Wyniki spisu dostarczają także wyrywkowych informacji na temat przestrzennego zróżnicowania liczby osób bezdomnych. Jednak, ze względu na przyjęcie innego układu grup wiekowych, trudno jednoznacznie wnioskować na temat liczby bezdomnych dzieci i młodzieży. Dane w układzie województw zaprezentowane w omawianych tabelach przeglądowych dotyczą grupy wiekowej 0-29 lat, zatem zawierają nie tylko kategorię osób do 19 roku życia, ale także osoby dorosłe. Ze względu na wartość poznawczą, dane te zostały zaprezentowane w Tabeli 2.
Tabela 2. Liczba bezdomnych dzieci I kategorii według województw i płci w odniesieniu do osób ogółem w roku 2011.
Jeśli w grupie wiekowej 0-29 lat, znajdowało się 526 osób bezdomnych należących do I kategorii, zaś według danych spisowych do kategorii wiekowej 0-19 lat należało 150 dzieci, to przyjmując założenie o proporcjonalności liczby osób bezdomnych w poszczególnych województwach, należałoby stwierdzić, iż dzieci i młodzież stanowią 28,52% z liczby osób bezdomnych wskazanych w tabeli 2. Oczywiście jest to znaczne uproszczenie i może znacząco odbiegać od danych rzeczywistych, jednak wskazuje, że wzrost stopnia bezdomności jest związany z przejściem do starszej grupy wiekowej. O ile osób bezdomnych do 19 roku życia było niecałe 30% w grupie do 29 roku życia, o tyle osoby między 20 a 29 rokiem życia stanowiły już 70% całej grupy wiekowej.
Przypisy:
[1] Na potrzeby niniejszego artykułu przyjęto, że pojęciem „dziecko” określać się będzie osoby niepełnoletnie, stosując je wymiennie w dalszej części tekstu z określeniem „dzieci i młodzież” oraz (w razie takiej konieczności) „dzieci poniżej 19 roku życia”. To ostatnie określenie wynika z przyjętych założeń statystyki publicznej, prezentującej wyniki badań w tym właśnie układzie wiekowym.
[2] Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Wyd. GUS, Warszawa 2013.
[3] Tabele wynikowe – Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Wyd. GUS, Warszawa 2013, Tabela 53.
[4] Do pierwszej kategorii osób bezdomnych zalicza się osoby żyjące na ulicy, w przestrzeni publicznej bez schronienia, które mogłoby zostać uznane za kwaterę mieszkalną. Do kategorii tej należą przede wszystkim osoby, które wieczór i noc w krytycznym momencie spisu spędzają poza jakąkolwiek instytucją funkcjonującą całodobowo. Druga kategoria osób bezdomnych to osoby bez stałego miejsca zamieszkania, które często przemieszczają się pomiędzy różnymi typami obiektów zbiorowego zakwaterowania (schroniska, noclegownie i instytucje dla bezdomnych). Por. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Wyd. GUS, Warszawa 2012, s. 90.
[5] Ze względu na dość precyzyjne dane w tym ujęciu możliwe było wyodrębnienie podgrup wiekowych: 0-4 lata – 211 dzieci; 5-9 lat – 118 dzieci; 10-14 lat – 132 dzieci, 15-19 lat – 169 osób młodych. Odpowiednio w spisie z roku 2002 było to: 574 dzieci; 337 dzieci; 231 dzieci i 284 osoby młode (łącznie 1426 osób). Nastąpił więc wyraźny spadek liczby dzieci i młodzieży przebywających w schroniskach dla bezdomnych i noclegowniach. Z danych spisowych nie wynika jednak czy spadek ten był związany ze wzrostem wskaźnika tzw. domności, czy też był efektem „oddalania się” osób bezdomnych od pomocy instytucjonalnej. Por. Tabele przeglądowe – Ludność. Stan i struktura demograficzno-społeczna. Narodowy Spis Powszechny Ludności i Mieszkań 2011, Wyd. GUS, Warszawa 2013, Tabela XX.
[6] Narodowy Spis Powszechny…, op. cit., s. 91.
 |
 |
Projekt jest realizowany przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej programu Daphne III. |
With financial support from the Daphne III Programme of the European Union.
This publication/material/website has been produced with the financial support of the Daphne III Programme of the European Commission. The contents of this publication are the sole responsibility of CRS consortium and can in no way be taken to reflect the views of the European Commission.